Michael Faraday (1791-1867)

    Żyjemy w wieku elektryczności. To prawda, że nasza era jest czasami zwana wiekiem przestrzeni kosmicznej, a czasami wiekiem atomu, ale wyprawy kosmiczne i broń atomowa, niezależnie od ich potencjalnego znaczenia, mają stosunkowo mały wpływ na nasze codzienne życie. Natomiast urządzeń elektrycznych używamy nieustannie; w istocie można spokojnie powiedzieć, że żadne inne osiągnięcia techniki nie wniknęły tak głęboko w nowoczesny świat jak elektryczność.

     Wiele ludzi przyczyniło się do zrozumienia i opanowania elektryczności; do najważniejszych należą: Charles Augustine de Coulomb, hrabia Alessandro Yolta, Hans Christian Oersted i Andre Marie Ampere. Górują jednak nad nimi dwaj wielcy brytyjscy naukowcy, Michael Faraday i James Clerk Maxwell. Chociaż prace tych dwóch ludzi częściowo wzajemnie się uzupełniają, nie współpracowali ze sobą w żadnym sensie tego słowa, a osiągnięcia każdego z nich upoważniają do zajęcia wysokiego miejsca na naszej liście. Michael Faraday urodził się w 1791 r. w Newington, w Anglii. Pochodził z biednej rodziny i w znacznej mierze był samoukiem. Oddany w wieku czternastu lat na naukę do introligatora i sprzedawcy książek, wykorzystał tę okoliczność i bardzo dużo czytał. Mając dwadzieścia lat uczęszczał na wykłady słynnego brytyjskiego naukowca sir Humphry'a Davy'ego, które go zafascynowały. Napisał do Davy'ego i dostał w końcu pracę jako jego asystent.

     W parę lat później Faraday dokonywał już ważnych odkryć na własną rękę. Brakowało mu dobrych podstaw matematycznych, był jednak niedościgniony jako fizyk eksperymentator. Pierwszego ważnego odkrycia w dziedzinie elektryczności Faraday dokonał w 1821 r. Dwa lata wcześniej Oersted stwierdził, że igła magnetyczna odchyla się, gdy prąd elektryczny płynie przez blisko położony przewód. Faradayowi przyszło na myśl, że gdyby igła magnetyczna była zamocowana, to zamiast niej poruszyłby się przewód. W czasie pracy nad tym pomysłem udało mu się skonstruować urządzenie, w którym przewód obraca się wokół magnesu tak długo, jak długo przez przewód płynie prąd elektryczny. W istocie Faraday wynalazł pierwszy silnik elektryczny, pierwsze urządzenie wykorzystujące prąd elektryczny do wprawienia przedmiotów w ruch. Mimo że bardzo prymitywny, silnik Faradaya był protoplastą wszystkich silników elektrycznych, jakie są obecnie stosowane. Był to ogromny przełom, ale jego praktyczne znaczenie pozostało ograniczone, ponieważ jedynym znanym wtedy źródłem prądu elektrycznego były prymitywne baterie chemiczne. Faraday był przekonany, że musi być jakiś sposób na wykorzystanie magnetyzmu do wytwarzania prądu elektrycznego, i wytrwale poszukiwał takiej metody. Okazało się, że nieruchomy magnes nie wzbudza prądu elektrycznego w pobliskim przewodzie, ale w 1831 r. Faraday odkrył, że jeżeli magnes przechodzi przez zamkniętą pętlę z drutu, to podczas jego ruchu przez przewód płynie prąd. Zjawisko to zwane jest indukcją elektromagnetyczną, a odkrycie prawa rządzącego tym zjawiskiem (prawa Faradaya) uważane jest powszechnie za największe osiągnięcie Faradaya. Odkrycie Faradaya miało ogromne znaczenie z dwóch powodów. Po pierwsze, prawo Faradaya ma podstawowe znaczenie w teorii elektromagnetyzmu. Po drugie, indukcja elektromagnetyczna może być wykorzystana do wytwarzania prądu elektrycznego, co zademonstrował sam Faraday budując pierwszą prądnicę. Nowoczesne generatory elektryczne, dostarczające prąd do naszych miast i fabryk, są oczywiście znacznie bardziej złożone, jednak wszystkie opierają się na tej samej zasadzie indukcji elektromagnetycznej.

     Faraday położył również duże zasługi w dziedzinie chemii. Wynalazł metodę skraplania gazów i wykrył wiele różnych substancji chemicznych, między innymi benzen. Jeszcze większe znaczenie mają jego odkrycia w dziedzinie elektrochemii (badanie skutków działania prądu elektrycznego na związki chemiczne). W wyniku starannie przeprowadzonych doświadczeń Faraday ustanowił dwa prawa elektrolizy, które nazwane zostały jego imieniem. Prawa te stanowią podstawę elektrochemii. Upowszechnił również wiele ważnych terminów używanych w tej dziedzinie, takich jak anoda, katoda, elektroda i jon. To Faraday wprowadził do fizyki tak ważne pojęcia, jak linie siły pola magnetycznego i linie siły pola elektrycznego. Podkreślając znaczenie nie tyle magnesów, co pola między nimi, przygotował grunt pod wiele osiągnięć nowoczesnej fizyki, z równaniami Maxwella włącznie. Faraday odkrył również, że płaszczyzna polaryzacji światła przechodzącego przez pole magnetyczne ulega zmianie. Odkrycie to miało duże znaczenie, ponieważ był to pierwszy sygnał, że istnieje związek między światłem a magnetyzmem.
     Faraday był człowiekiem nie tylko wybitnie zdolnym, ale również bardzo przystojnym. Był także bardzo dobrym popularyzatorem nauki. Mimo to pozostał skromny i nie przywiązywał wagi do sławy, pieniędzy i zaszczytów. Nie przyjął tytułu szlacheckiego ani proponowanej mu pozycji przewodniczącego Brytyjskiego Towarzystwa Królewskiego. Jego związek małżeński był długi i szczęśliwy, ale bezdzietny. Zmarł w 1867 r. w pobliżu Londynu.